Nieuwe kansen met nieuw röntgenapparaat

HET HELE SKELET IN BEELD

ERGO heeft een wereldprimeur. Voor het eerst wordt buiten een ziekenhuis een speciaal type röntgenapparaat gebruikt in een bevolkingsonderzoek.

Fernando Rivadeneira:
‘In één keer krijgen we het hele skelet van de deelnemer in beeld. Voorheen moesten we
verschillende opnames maken.’ Misschien heeft u vorig jaar een hijskraan zien staan voor het ERGO-centrum. Die was neergezet om de onderdelen van een nieuw röntgenapparaat – een skelet-scanner – door een raam naar binnen te takelen. De komst
van het apparaat had nog meer voeten in de aarde. Het is bijvoorbeeld zó zwaar, dat de vloer moest worden verstevigd met extra beton. En het is zó groot, dat een kamer geheel moest worden verbouwd. Op dit moment worden medewerkers getraind om ermee uit de voeten te kunnen. We hopen de scanner binnenkort volledig in gebruik te nemen.

Meest natuurlijke positie
Fernando Rivadeneira is blij met de aanwinst. De hoofdonderzoeker van onder meer het ERGO-thema ‘botten en gewrichten’ vertelt: ‘Tot voor kort werd dit type röntgenapparaat alleen gebruikt in de patiëntenzorg.
Bijvoorbeeld ter voorbereiding op een orthopedische operatie. Wij zijn het eerste bevolkingsonderzoek dat er ook één heeft. Een groot voordeel is dat je in één keer het hele skelet van deelnemers in beeld krijgt, dus van hoofd
tot teen. De opname wordt gemaakt terwijl zij staan, dus in de meest natuurlijke positie. Met het oude apparaat konden we alleen onderdelen van het skelet in beeld krijgen. Op basis van fragmenten moesten we daarna concluderen hoe de film er ongeveer uitzag. Nu hebben we volledige duidelijkheid dankzij een driedimensionale röntgenscan van het gehele skelet.’
Fernando noemt een ander pluspunt: ‘Deelnemers worden voortaan minder belast. Ze hoeven niet meer in verschillende posities te worden gescand. Eén keer is genoeg, en de opname wordt bijzonder snel gemaakt: in dertig seconden.Bovendien is de stralingsbelasting extra laag. Vergelijk het met de scanner bij de douane op de luchthaven.’

Botbreuken
Fernando is hoogleraar met als aandachtsgebied erfelijke afwijkingen die het risico op botbreuken verhogen. Mensen met botontkalking (osteoporose) maken bijvoorbeeld meer kans iets te breken. Maar mensen met andere ziekten, zoals diabetes type 2 of een nier- of schildklierziekte, hebben ook een verhoogd risico op botbreuken.
Het nieuwe röntgenapparaat moet Fernando en collega’s
meer leren over breuken in het skelet. Daarbij is er vooral
aandacht voor de wervelkolom: de 24 wervels tussen de
nek en onderkant van de rug. Hij legt uit: ‘Wie een breuk
heeft in één van de wervels, loopt een groot risico dat er
ook breuken ontstaan in andere wervels en de rest van het skelet. Het is een inzakking van de wervelkolom. Wij willen patronen van inzakking ontdekken. Waarom verloopt een wervelinzakking bij de ene persoon sneller dan bij andere?
En waar begint het? Dat is bijna niet te bepalen aan de van hand van verschillende foto’s. Mede daarom zijn we zo gelukkig met het nieuwe apparaat: het neemt het gehele skelet in beeld.

Veranderende verhoudingen
Fernando vertelt dat er nog meer nieuwe onderzoeksmogelijkheden zijn ontstaan. ‘Omdat we nu het skelet in zijn geheel zien, kunnen we ook kijken naar de relatie tussen verschillende botten wanneer iemand staat. Welke verhoudingen zien we bijvoorbeeld tussen schedel, romp en benen? Zijn de verhoudingen veranderd wanneer na een aantal jaren een nieuw beeld van de ERGO-deelnemer wordt gemaakt?
Deze verhoudingen hangen soms samen met een ziekteproces of gezondheidsrisico.’
De hoofdonderzoeker geeft een voorbeeld. ‘Op hogere leeftijd gaan de meeste mensen krom lopen. Daardoor kan het evenwicht van het bovenlichaam – de zogenoemde sagittale balans – verstoord raken. Dan heb je een groter risico om te vallen en een wervelbreuk op te lopen.
We weten ook dat mensen met de longziekte COPD een verhoogd risico hebben op een wervelbreuk. Lange tijd was een verklaring dat zij door hun aandoening minder bewegen, zodat hun botten minder sterk worden en eerder breken. Maar dat blijkt toch niet waarschijnlijk te zijn. Daarom gaan we andere mogelijke verklaringen onderzoeken met hulp van deze zogeheten EOS-beelden.
Krijgen COPD-patiënten misschien eerder een wervelbreuk omdat ze zo vaak en hevig hoesten?’

Van Colombia naar Rotterdam
‘Ik heb mijn carrière voor een groot gedeelte te danken aan ERGO. En ook heeft ERGO een zeer belangrijke rol gespeeld in het onderzoeksveld van mijn collega’s wereldwijd.’ Dat zegt Fernando Rivadeneira.
In 2000 vertrok hij van Colombia naar Rotterdam.

In zijn geboorteland had Fernando de opleiding
tot arts voltooid, waarna hij zich wilde verdiepen in het bestuderen van genen en DNA. ‘Ik ging naar Rotterdam voor een opleiding epidemiologie met het idee twee jaar later terug te keren naar Colombia.
Maar uiteindelijk ben ik hier al ruim 23 jaar’, lacht hij. ‘Dat heeft onder meer te maken met de vele onderzoeksgegevens en -mogelijkheden van ERGO.
In 2004 ben ik gepromoveerd op onderzoek naar erfelijke afwijkingen die samenhangen met een verhoogd risico op een botbreuk.’
Een grote ambitie van Fernando is dat patiënten
met botontkalking een behandeling op maat krijgen. Hij zegt: ‘Er zijn veel soorten medicatie tegen botontkalking. Maar welke middel heeft het
meeste effect bij de patiënt die de dokter tegenover zich heeft? Na een paar jaar kan een medicijn tegen botontkalking bijwerkingen geven. Ook dáárom wil je meteen het best werkzame middel geven.
Wij streven ernaar dat ooit op basis van iemands DNA-profiel wordt bepaald welk medicijn het meest geschikt is. Die kennis kan dan mede een rol spelen bij de uiteindelijke behandelkeuze.’

De aanschaf van het nieuwe röntgenapparaat is mogelijk
dankzij een Europese subsidie: een ERC-grant. Op YouTube
ziet u hoe een onderzoek met een DEXA-scanner verloopt.
Zoek op: ‘EOSedge workflow (adult)’

Link